قزوین یکی از شهرهای بزرگ ایران در باختر ایران و مرکز استان و شهرستان قزوین است. این شهر در بلندای ۱۲۷۸ متری از سطح دریا واقع شده است. قزوین در زمان حکومت صفوی پایتخت ایران بوده است و به همین دلیل دارای اماكن و موزه های تاریخی بسیاری می باشد.قزوین ازنظرتعداداثرتاریخی رتبه اول رادرایران وسوم رادرجهان دارد.قزوین پایتخت خوشنویسی ایران است و از جمله خوشنویسان معروف می توان به میرعماد قزوینی اشاره کرد. در شهر قزوین آثار کهن و باستانی گوناگونی از جمله حمام قجر، کاخ چهلستون، امامزاده حسین،خیابان سپه(قدیمى ترین خیابان ایران) قرار دارد.قزوین به دلیل قرار گرفتن در گلوگاه ارتباطی استانهای شمالی و غربی کشور، نزدیکی به تهران، دارابودن چندین شهر صنعتی و نیز برخورداری از چندین دانشگاه -از جمله دانشگاههای بینالمللی امام خمینی، علوم پزشکی و آزاد اسلامی- و شماری دانشگاه غیردولتی از موقعیت خوبی برخوردار است.قزوین به علت دارا بودن ۲ هزار و ۵۰۰ هکتار باغستان در اطراف شهر و وجود بوستان ۱۴۰۰ هکتاری باراجین در سال ۱۳۹۲ از سوی معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور به عنوان شهر پاک ایران انتخاب شد . فارسی زبان رایج در بین عموم اهالی قزوین است. قزوینی ها،اصالتا فارسی زبان هستند. بعد از فارسی زبانهای ترکی آذری و تاتی از زبانهای بومی قزوین می باشد و گویشوران بسیاری دارد و عمده روستاهای دشت قزوین آذری زبان هستند.از آنجا که این شهر بمانند شهرهای تهران و کرج یکی از شهرهای مهاجر پذیر است، برخی از ساکنان این شهر که به قزوین مهاجرت کرده اند به زبان های مختلفی از قبیل تاتی، مراغی، کردی، لری، ترکی و رمانلویی نیز سخن میگویند. ره آورد شهر قزوین پسته ، باقلوا و شیرینی است. نوشته های باستانی یونان قزوین را با نام "راژیا" معرفی می کند و پس از آن در نوشته های اروپایی این شهر با نام شهر باستانی "آرساس" و یا "آرساسیا" شناخته می شده است . اشکانیان قزوین را به نام موسس آن "اردپا" می خواندند. و ساسانیان نام این شهر را "کشوین" (یعنی سرزمینی که نباید از آن غافل شد) نهاده بودند. در برخی متون نام این شهر "قسوین" (یعنی شهری که مردمی پر صلابت و استوار دارد) ذکر شده است . به هر روی مورخان و باستان شناسان عصر حاضر قزوین را عربی شده "کاسپین" می دانند. و بر این باورند که قوم کاسپیها که در سواحل دریای خزر می زیستند به مرور کوچ کردند و شهر قزوین را بنا نهادند. و به همین دلیل است که در متون کهن عثمانی و عربی نام دریای خزر "بحرالقزوین" ذکر شده است.ین شهر باستانی در زمان شاه تهماسب صفوی پایتخت ایران بودهاست. نخستین خیابان ایران (خیابان سپه) در قزوین ساخته شد. آب انبار سردار بزرگترین آب انبار تک گنبدی جهان در قزوین میباشد.در منطقه قزوین صدها تپه باستانی شناسایی شدهاست و تنها تپه سگزآباد نشانگر شهرمندی ۹۰۰۰ ساله یکجانشینی در این دشت برومند است. منطقه قزوین به لحاظ موقعیت جغرافیایى، نظامى و ارتباطى در دورانهاى مختلف تاریخ مورد توجه حكومتهاى مختلف بوده است. در زمان حكومت مادها یكى از نقاط مهم كشور بوده و دژ «ماگ بیتو» در جنوب غربى قزوین و تحت فرمان «هانا سیروكا» از امیران ماد بوده است. در نیمه نخست قرن نهم پیش از میلاد، دژ «ماگ بیتو» در قزوین مورد هجوم «آداد پنجم» فرمانرواى آشور قرار گرفت و ویران شد.بنای شهر قزوین را به شاپور ذوالاکتاف نسبت داده و میگوید آنجا را شاد شاپور نامید. امام ابوالقاسم عبدالکریم بن محمد رافعی در نسک التدوین فی اخباراهل الدانش به قزوین و زکریای بن محمد محمود ممکونی در آثارالبلاد و یاقوت حموی درمعجم البدان بهگفته ازاین فقیه و شاهزاده فرهاد میرزا معتمدالدوله در نسک هدایه السبیل و کفایه الدلیل باستناد شهرت قزوین را از بناهای شاپور ذوالاکتاف نگاشتهاند ولی ولی احمد بن ابی عبدالله برقی در نسک النبیان و خواجه حمدالله مستوفی درتاریخ گزیده و محمد حسنخان اعتماد السلطنه در نسک مرآت البدان و امین احمد رازی در هفت اقلیم به گفته از البنیان واستاد و بارزایش خاور شناس نامی روس در نسک جغرافیای تاریخی ایران بنای شهر قزوین را بشاپور اول منسوب داشتهاند. شمس الدین سامی بیک در قاموس الاعلام ترکی در این باره تردید کرده و نوشتهاست که از ایرانیان شاپور ذوالاکتاف با یکی از بهرامها شهر قزوین را بنیاد نمودهاند. سرچشمه اصلی این دو قول یکی اخبار البدان ابن فقیه و دیگری البنیان احمد بن ابی عبدالله برقعی است که نویسندگان پیشین نیز عموماً با این دو ماخذ استناد داشتهاند. البته نمیتوان در این باره دید قطعی داد ولیکن با بررسی اوضاع دوران فرمانروائی این دو پادشاه میمیانیم زمان شاپور ذوالاکتاف که بواسطه صغر سن نمیتوانست در کارهای کشور کارآمد باشد سراسر مملکت دستخوش کشتار و تاراج طوایف درونی و بیرونی بود.بنابراین بارهاست بانی قزوین را بنا به نگارش ابن دانشور شاپور ذوالاکتاف بدانیم اما این که ابن دانشور آورده است شاپور ذوالاکتاف شهر قزوین را بنا کرده و آن را شاد شاپور نامید. دیگران نیز در این زمینه شرحی نگاشتهاند از جمله حمدالله مستوفی در دیرینه گزیده به گفته از نسک البنیان قدری بتفصیل پرداختهاند و نوشتهاست شهر قزوین را شاپور بن اردشیر بابکان ساخته و آنرا شادشاپور نام کرد همانا آن شهری که در میان قزوین ساختهاند چنانچه رودخانه چند بر جنوبی آن روانست و رودخانه ابهر بر شمالی آن و از آنجا اطلال بار و پدیدارست.محمد حسن خان اعتماد السلطنه نیز در نسک مرآت البلدان به گفته از نسک البنیان این موضوع را تا اندازهای روشن تر به کلک آورده و میگوید قزوین را شاپور بن اردشیر بابکان ساخت و شاد شاپور نام نهاد و همانا آن شهری بود که میان رودخانههای خررود و ابهر رود میساختهاند و آنجا اطلال بار و پدیدار است و مردم آنجا در دیه نرجه که به اردشیر بابکان منسوب است مسکونند و مشهور است در نسک گردآوری رافعی مسطور که حصار شهرستان قزوین اکنون جایی است در میان شهر شاپور ذوالاکتاف ساسانی ساختهاست. قزوین به دنبال گشایش آن در سال ۲۱ هجری به نام مرز و ثغر مسلمین شناخته شد و مسلمانان برای جهاد با کفار دیلم به سوی آن رهسپار گشتند. روایات فراوانی که دربزرگی قزوین بازگویی شده و کارکرد زمامداران حکومت اسلامی در پشتیبانی از نگاهبانان قزوین ارج والای آن را مینماید.اعزام چهار هزار تن از مسلمانان به فرماندهی ربیع بن خثیم در سال ۳۶ هجری وپیش از جنگ صفین به قزوین نمونهای از این توجهاست. بدیهی است که شهر کهن قزوین که به استواری محدود بوده و گنجایش گسیل سترگ کوچندگان و مجاهدان را نداشته و لزوم گسترش آن برای کشش بیشتر مسلمین اعزامی به قزوین احساس میشدهاست.سعید بن العاص بن امیه که از طرف عثمان والی کوفه بوده برای جنگ با دیلمیان به قزوین میآید و آن را شهری استوار و آباد میکند قطعا این عمران اولیه قبل از سال ۳۵ هجری صورت گرفتهاست.خانه سازی در بیرون از قلعه کهن شهر ظاهراً نخستین بار بدست محمد بن سنان عجلی و در سال ۹۰ هجری انجام شده و دیگران نیز به تقلید از او در بیرون از شهر به خانه سازی پرداختهاند و شهر را گسترش بخشیدهاند. پیش از سال ۱۶۹ هجری در سالهای خلافت مهدی عباسی و زمانی که فرزندش موسی الهادی ولیعهد بوده و شهرک به نامهای مدینه موسی و مبارکیه در کنار قزوین ساخته شد و همین دستور به گسترش شهر کمک شایانی کرد.طغرل در سال 433 ه .ق قزوین، را فتح كرد ویكى از شیعیان علوى را به حكومت قزوین انتخاب نمود. وى در سال 455 ه .ق در گذشت و بنابر وصیتش سلیمان پسرش به جانشینى او برگزیده شد اما سران لشگر كه به آلب ارسلان پسر دیگر طغرل دلبستگى داشتند در قزوین جمع شده و خطبه پادشاهى را به نام وى خواندند. چنین رویدادى نشانگر آن است كه قزوین در آغاز دوره سلجوقى داراى موقعیتى ویژه بوده است. در دوره آلب ارسلان حكومت قزوین در یك دوره شصت ساله بر عهده خاندان جعفرى از اصیلترین خاندانهاى علمى شیعى در ایران و از نوادگان جعفر طیار بوده است.شاه تهماسب اول ، قزوین را به عنوان پایتخت برگزید.شاه تهماسب صفوی به سال ۹۵۳ ه.ق به علت نزدیکی تبریز به مرز های عثمانی و آسیب پذیر بودن این شهر و نیز دور بودن از خراسان و هجوم مداوم ازبکان به ایران پایتخت را به قزوین انتقال داد. که این پایتختی تا سال ۱۰۰۶ ه.ق ( به مدت نیم قرن ) ادامه داشت . با آغاز دوره صفوی و استقرار آنها در مرزهای کهن با مرکزیت نواحی شمال و غرب ایران و اعلام حکومت شیعی، باب جدیدی را برای گسترش همه جانبه شهر قزوین فراهم آورد که آثار مکتوب مورخان وسیاحان و یادمان های تاریخی فرهنگی، نمایانگر این گسترش است.تغییرات سیاسی و جابه جایی پایتخت از قزوین به اصفهان که با تحولات در جنوب ایران با حضور دولت های اروپایی همراه بود، نتوانست اهمیت کلیدی منطقه قزوین را در پیوند غرب به شرق ایران با دولت های همسایه در مرزهای شمال و غرب ایران کمرنگ کند.یکی از دوران های طلایی تاریخ قزوین، انتخاب این شهر به عنوان پایتخت حاکمیت شیعی صفوی است. با استقرار دولت شیعی صفوی در قرن دهم هجری، عصر جدیدی در تاریخ ایران آغاز شد و از این زمان قزوین به محل تجمع دولتمردان، علما و اندیشمندان و صاحبان حرفه و فن و هنر تبدیل شد. حکومت صفوی با تکیه بر مفاهیم عرفانی از سویی و تعابیر و تفسیر شریعت از نظرگاه مذهب شیعه از دیگر سو، موفق شد تا پایگاه اجتماعی بسیارگسترده ای در خطه ای بس وسیع به دست آورد.ژان شاردن که در مجموع یازده سال در دوره صفویان (۷۰ ـ ۱۶۶۴ و ۷۷ ـ ۱۶۷۱ میلادی) در ایران بوده در سال ١۶٧۴ میلادی در شهر قزوین چهار ماه اقامت میکند و در باره آن مینویسد:قزوین شهر بزرگ و زیبایى است كه در دشتى وسیع واقع در سه فرسنگى كوه الوند بنا شده است....دوازده هزارخانه و صد هزار تن جمعیّت دارد.صد خانوار یهودى،و چهل خانوار مسیحى در این شهر به سر مىبرند.میدان شاه كه اسبدوانى نیز در آنجا به عمل مىآید زیباترین نقاط این شهر است....قزوین مسجد بسیار ندارد....بعد از مسجد مهمترین و مجللترین عمارات قزوین مدارسى است كه طلاّبعلوم دینى در آن تحصیل مىكنند....آنچه قزوین را در انظار بینندگان باشكوهو رفیع مىنماید كاخها و خانههاى قصرآساى بزرگان و اعیان شهر است كه همهتماشائى و دیدنى است.....اما این شهر نسبتبه شهرت و عظمتش باغ و بستان زیاد ندارد،زیرا هم خاك دشتى كه شهر در آن بناشده شنى و هم آبش كم است.برخى از كشتزارهایش از آب شاخهء كوچكى ازشاهرود آبیارى مىشود.كاریزهایى نیز دارد.آب آشامیدنى بیشتر مردم از چاههایىكه غالبا متجاوز از سى پا گودى دارد برآورده مىشود.آب این چاهها خنك اماسنگین و بىمزه است.كمبود آب گذشته از این كه بزرگترین مانع رشد كشاورزىو توسعهء باغها و بوستانهاست مایهء سنگینى و ناسازگارى هوا و عدم رعایت بهداشتعمومى است،و این عوامل زیانزا مخصوصا در تابستانها بیشتر ظاهر مىشود.زیراچنان كه یاد شد قزوین رودخانه و آب جارى ندارد كه كثافات شهر را بزداید وهمراه خود به جاهاى دور ببرد... با سقوط اصفهان به دست افغانها و تسلیم شدن شاه سلطان حسین در سال ۱۱۳۵ ه .ق طهماسب میرزا، فرزند سلطان حسین كه در قزوین به سر مىبرد در آنجا تاجگذارى كرد. با اعلام تاجگذارى طهماسب میرزا، افغانها با سپاهى گران به سوى قزوین حركت كردند و شاه طهماسب در نهایت خفت و خوارى با شتاب فراوان قزوین را ترك و به سوى تبریز فرار كرد. سپاه افغان وارد شهر قزوین شد و مورد پذیرایى قزوینىها قرار گرفت اما افغانها به غارت اموال تجاوز به حقوق مردم پرداختند. مردم قزوین نیز همراه با قزلباشان به یك باره بر سر افغانها ریخته و بسیارى را كشته و بسیارى از افغانها نیز به سوى اصفهان متوارى شدند. باستانى پاریزى این حادثه را كه به «لوطى بازار قزوین» معروف است چنین توصیف مىكند: «اما افغانان بیست هزار تومان از قزوینیان خواستند، مردم قریب شش هزار تومان دادند. امان الله از این گذشته فرستاد و مطالبه ۶۰ دوشیزه نمود. این مطالبه آخرین، سخت بر قزوینیان گران افتاد. امان الله محصلانى بر مردم شهر گماشت تا پول نقدى كه بر آنان نهاده بود مطالبه نمایند و همچنین در تحویل دختران تسریع كنند. رئیس محصلان افغانى گفت: اى سگان تا چند ما را مىفریبید؟ اگر امروز پول و خواربار و دختران را نزد ما نفرستید همه را قتل عام خواهیم كرد. یك نفر لوطى پاسخ داد سگ ما نیستیم، سگ شمایید و آن كس كه شما را فرستاده است! دست محصل مالیات به سوى شمشیرش رفت ولى قزوینى چالاكتر بود، شمشیر بر آمیخت و محصل مالیات را به دو نیم كرد، پس آنگاه قزوینیان طبلها كوفتن گرفتند تا مردان خویش را فراخوانند كه با افغانان به جنگ برخیزند». بعد از حادثه لوطى بازار، بار دیگر نیز قزوین مورد هجوم سپاه افغان، قرار گرفت و اشرف افغان در قزوین پادگانى را براى مقابله با طهماسب میرزا و سردار دلیر او نادر بنا كرد. اما در جریان نبرد نادر و اشرف افغان، سپاه افغانها دچار شكست فاحشى شدند و عملاً پادگان قزوین توانایى نبرد را از دست داد. در جریان حمله به افاغنه در قزوین، یكى از چهرههاى برجسته دینى به نام شیخ آقامحمد رضى قزوینى حكم به جهاد با افاغنه را صادر فرمود. آقا محمدرضى هنگام محاصره قزوین به وسیله افاغنه حكم به جهاد با آنان را داد و پس از سخنرانى آتشین، سپاه عظیمى گرد آورد و خود پیشاپیش سپاه به جنگ با افاغنه رفت و پس از یك نبرد دلیرانه در قریه دیال آباد (از توابع قزوین) به شهادت رسید. ولى سپاه او افاغنه را در پشت دروازههاى قزوین شكست دادند و این شكست سر آغاز بیرون راندن افاغنه از ایران گردید. قزوین در مدار °۵۰٫۰۰ شرقی و °۳۶٫۱۶شمالی قرار دارد. قزوین از سمت شمال به لاهیجان، از شمال شرق به رازمیان، از شرق به بیدستان و محمدیه، از جنوب شرق به الوند، از جنوب به شهر صنعتی لیا، از جنوب غرب به اقبالیه، از غرب به محمود آباد نمونه و از شمال غرب به منجیل راه پیدا میکند.شهر قزوین در شمال غربی کشور قرار گرفته و آب و هوای آن سرد و کوهستانی است.آب و هوای این شهر قزوین در تابستان خنک و در زمستان سرد است. میزان بارش سالیانه قزوین حدود ۳۱۸ میلیمتر و دمای متوسط هوا ۲۶ درجه سانتیگراد است.تأثیر توده هواهای بارانزا و ارتفاعات موجب شده است که توزیع رطوبت هوا در شهر قزوین از شرایط مناسبی برخوردار باشد. روند تغییرات رطوبت نسبی در طول سال نشاندهنده رطوبت حداکثر در ماههای زمستان و رطوبت حداقل در ماههای تابستان است. میانگین سالانه نم نسبی در قزوین ۵۱٪ است. براساس آمارهای اقلیمی تیر و مرداد گرمترین و دی و بهمن سردترین ماههای سال در شهر قزوین اند. دوره یخبندان از اواخر آبان آغاز و تا ۹۰ روز ادامه مییابد. کمترین دمای ثبت شده در ایستگاه سینوپتیک قزوین ۲۴ درجه زیرصفر بوده که در ۲۰ دی ۱۳۵۵ رخ داده است. استان قزوین همواره یکی از مناطق لرزه خیز کشور بوده است و زلزله های بسیاری تا کنون در آن رخ داده است. در شب پنجم رمضان ۵۱۳ ه .ق زلزله شدیدى در قزوین رخ داد كه آسیبهاى گسترده به شهر وارد كرد و نزدیك به نیمى از شهر ویران شد و بسیارى از افراد كشته شدند. در سال ۵۷۲ ه .ق زمین لرزهاى در دامنههاى جنوبى البرز تا آن سوى رى به وقوع پیوست. در این زلزله قزوین و رى دستخوش ویرانى شدید شد و افراد زیادى در آن حادثه كشته شدند. در زلزله سال ۱۰۴۹ ه .ق در قزوین نزدیك به ۱۲۰۰۰ نفر كشته شدند از فاجعه آمیزترین زلزلههاى دوران معاصر مىتوان از زلزله بوئین زهرا در سال ۱۳۴۱ ه .ش یاد كرده كه در آن ۹۱ روستا به كلى ویران شد و بیش از ۳۰۰ روستا آسیب دید و ۱۲۲۰۰ تن كشته شدند.نخستین بلدیه یا شهرداری قزوین در اسفند سال ۱۳۰۶ هجری قمری تاسیس گردید. شهرداری قزوین مانند دیگر شهرداریهای ایران سازمانی غیردولتی است. نخستین شهردار شهر قزوین میرزا حسین شهیدی(صدرالعلما) بوده است.با انتخاب خواجه نوری به عنوان فرماندار قزوین در سال ۱۲۹۸ هجری شمسی، سید کاظم سرکشیک زاده به قزوین فرا خوانده میشود و کار سازمان دهی بلدیه قزوین به او واگذار میگردد، وی سازمان مرتبی را با شعبههایی چند و تعیین بودجه مشخص برای بلدیه قزوین ایجاد میکند. از آنجا که بلدیه آن روز جز دریافت عوارض دروازهها (نواقلی) محل درآمد دیگری نداشت فقط میتوانست حقوق کارمندان خود را تامین کند و اقدامی در زمینه آبادانی و پاکیزگی شهر انجام نمیدادند.شهر قزوین از جمله شهرهایی است که همیشه با کمبود آب مواجه بوده است و حتی ناصرخسرو در سفرنامه خود به آن اشاره کرده است. در قرن پنجم هجری قمری خیرین اقدام به حفر قناتی برای تأمین آب شهر کردند، اما چون در تابستان میزان آب قنات کافی نبود، مردم شهر اقدام به ساخت دهها آبانبار کردند. به علت تعدد آبانبار، قزوین به «شهر آبانبارها» شهرت یافته است. قزوین دارای شهربازیهای متعدد است. شهر قزوین دارای مراکز درمانی متعدد و چندین بیمارستان تخصصى و فوق تخصصى می باشد. از جمله بیمارستان های شهر می توان به بیمارستان بوعلی سینا، بیمارستان شهید رجایی، بیمارستان ذکریای رازی، بیمارستان کوثر(زنان و زایمان)، بیمارستان قدس(کودکان)، بیمارستان تخصصی پاستور، بیمارستان دهخدا، مرکز جراحی پارس، بیمارستان ولایت، بیمارستان تخصصی و فوق تخصصی مهرگان، بیمارستان ۵۵۳ ارتش و بیمارستان روانی ۲۲ بهمن می توان اشاره کرد.همچنین نخستین مرکز درمان ناباروری از راه دور کشور در شهر قزوین مشغول به فعالیت می باشد که هزینه های درمان ناباروری در این مرکز نسبت به سایر مراکز بسیار پایین می باشد.جنوب شهر قزوین به گواهی عبدی بیگ شیرازی و همچنین واعظ قزوینی ، شهر قزوین از باغستان های سرسبزی تشکیل شده بود که گرداگرد شهر را فرا می گرفت ؛ درختان انگور ، پسته و بادام که صفا و طراوتشان شهر را پر کرده و سایه سار دلکششان موجب آسودگی مردم شده بود.ولی متاسفانه با توسعه ناموزون شهری لطمه جبران ناپذیری به فضای سبز تاریخی قزوین زده شد؛ با این وجود باز هم می توان آثار خرمی و سرسبزی را در باغستان های ۱۴۰۰ ساله پیرامون شهر مشاهده کرد. از جمله باغستان های سنتی قزوین که امروزه تبدیل به پارک و بوستان شده است . باغ تاریخی حکم آباد ( پارک ملت ) است. سبزیکار آقا جمالی و یا حکم آباد از تفرجگاه های سنتی مردم قزوین است. از دیگر باغستان های برجای مانده می توان به باغ تاریخی مصلای قزوین اشاره کرد که در بیرون شهر بوده و هر ساله در مراسم سنتی پنجاه بدر میزبان اهالی قزوین است. بوستان دهخدا نیز در باغستان سنتی " ماریان " ساخته شده است .ضمنا سرانه فضای سبز در قزوین ۱۱٫۱۴ متر به ازای هر نفر است.نمایشگاه بین المللی قزوین فعالیت خود را از سال ۱۳۷۸ آغاز کرد. این نمایشگاه ضمن دارا بودن استانداردهای بین المللی در سطوح مختلف در دو سالن سرپوشیده به مساحت ۳۶۰۰ متر مربع احداث شده است. نمایشگاه بین المللی قزوین هم اکنون دارای سالن کنفرانس، بیش از ۲۰۰۰ متر مربع فضای مفید نمایشگاهی، نمازخانه خواهران و برادران، اتاق رادیو و پارکینگ داخلی با ظرفیت ۱۰۰۰ خودرو میباشد.به دلیل وجود شهركهای صنعتی متعدد در اطراف قزوین و مهاجرت از سایر استانها برای یافتن شغلی مناسب و زندگی بهتر و همچنین گسترش مراكز دانشگاهی و آموزشی، شهر قزوین همواره یکی از شهرهای گران در زمینه مسکن بوده است؛ به طورى كه پس از سال۱۳۹۱ قزوین از نظر گرانی مسکن و زمین وهزینه هاى زندگى پس از تهران در جایگاه دوم کشور قرار گرفت.با تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری، مجموعه شهری قزوین به عنوان ششمین مجموعه شهری بزرگ کشور پس از مجموعه های تهران، مشهد، تبریز، اصفهان و شیراز می باشد. این مجموعه شهری شامل شهر قزوین و شهرها، شهرک ها و نواحی شهری اطراف آن است که جمعیتی در حدود ۷۵۰-۸۰۰ هزار نفر را در خود جای داده است. وسعت این مجموعه ۱۴۲۳ کیلومتر مربع ( دو برابر مساحت شهر تهران ) است.زبان رایج مردم شهر قزوین فارسی با لهجه خاص قزوینی میباشد. در سفرنامه ادوارد براون به نام "یک سال در میان ایرانیان"(۱۸۸۷-۱۸۸۸) زبان غالب مردم قزوین نیز فارسی ذکر شدهاست. مردم قدیمی قزوین به فارسی با لهجه و گویش ویژه قزوینی سخن میگویند که مبنی بر گشایشهگرایی در انتهای الفاظ است و به فارسی نوشتاری نزدیک است. در واقع گویش مردم این شهر گونهای از پارسی اصیل و باستانی ایران است و معمولاً بدون شکستن الفاظ. گویش اصلی مردم شهر قزوین فارسی با لهجه مخصوص قزوینی است اما گویش بسیاری از روستاهای قزوین ترکی ، تاتی و کردی است. مردم قزوین در گذشته بر اساس موقعیت اجتماعی خود پوشش متفاوتی داشتهاند اما امروزه زنان و مردان قزوینی دیگر به ندرت از پوشاک و لباسهای رسمی و سنتی خود استفاده میکنند، لباسهای رسمی قزوینیان در گذشته بدین شرح بودهاست:مردان:برای متمایز بودن افراد اعیان از قشر کم در آمد، کلاههای متفاوتی بر سر میگذاشتند، پیراهنها معمولاً به رنگ سفید و ساده و دکمه یقه آن بر شانه چپ بسته میشد و در میان سینه چپ، از شانه تا زیر سینه، چاکی داشت. پس از آن پیراهنهایی با یقههای بلند به نام یقه «قزاقی» متداول شد و سپس یقه «ملایی» جای آن را گرفت. دیگر تن پوش مردان قزوینی «ارخالق» نام داشت که ارخالق پیراهن جلو باز بسیار بلندی بود که تا انتهای پا میرسید و در ناحیه کمرتنگ و دامن آن بسیار گشاد بود و در دو پهلو، دو چاک بلند تا کمر داشت. همچنین شلوار قشر کم در آمد از جنس کرباس و به رنگ آبی یا مشکی بودهاست که کمر آنها با نخهای پنبهای سفت میشده و بلند و گشاد بودهاند، ولی افراد ثروتمند از شلوارهای دکمه دار استفاده میکردند. پاپوش مردان قزوین گیوههای به نام جوراب و آجیده بودهاست ولی افراد اعیان از گیوههای مرغوب و بهتری به نام ملکی استفاده میکردند.زنان:زنان قزوینی زیر پیراهن خود شلیته میپوشیدند. به طوری که شلیته به اندازه یک وجب و یا حتی کمتر از دامن آنها بیرون میآمد. جنس پارچه آن اغلب ململ، چیت و کرباس بود و به شکلها و رنگهای گوناگونی ساخته میشد. جوانان اغلب روی شلیتههای خود را با نخهای رنگی گلدوزی میکردند. شلیته گلدار جوانان دارای سجاف پهن بود. برخی دیگر از شلیتهها به جای سجاف لیفه داشت. شلیته لیفه دار از پارچه ضخیم و سنگین مانند مخمل، ترمه، تافنه ابریشمی و.. ساخته میشد. معمولاً قسمت پایین شلیته را با دست دوخته و آن را به حالت تزیینی در میآوردند که به آن دالبر و دندان موشی میگفتند.در حدود صد سال پیش در زنان اعیان از یل یا نیم تنه قزوینی استفاده میکردند که از پارچه ترمه با آستری از پارچه تافته کرم رنگ تهیه میشد. در قسمت جلوی آن، هجده دکمه فلزی پی در پی میدوختند. زنان در زیر شلیتههای خود شلوارهای مشکی میپوشیدند، دمپای این شلوارها تنگ و بالای آن گشاد بود و آنها را با بند تنبان میبستند.پاپوش زنان نیز بر اساس وضعیت مالی انواع مختلفی داشتهاست. اصولا اقشار کم در آمد از گیوههای ظریف استفاده میکردند و زنان اعیان نیز از کفشهای چرمی مدل روز استفاده میکردند. قیمه نثار معروف ترین غذای سنتی قزویناستان قزوین نیز مانند سایر استان های کشور دارای انواع غذاهای سنتی است که برخی از آنها در مناسبت های ویژه و تعداد بسیاری نیز به شکل عادی در طی سال تهیه می شود.برخی از انواع غذاهای سنتی قزوین عبارتند از:قیمه نثار، شیرین پلو و کوکوی شیرین ، آش دوغ (قزوین) ، آش دندان کشه ، یتیم چه، ماش پیازو ، اشکنه ، دیماج و کالهجوش نام برد.متداول ترین شیرینیهای استان عبارتند از:باقلوای لوزی، نان برنجی، نان نخودی، نان قندی، باقلوای پیچ،نان بادامی، نان گردویی، پادرازی، نان نازک، نان چرخی، نان چای، اتابکی،ولی عهدی، حاج کریمی.در قزوین انواع اقسام نان پخت می شود که شهرت بسیاری دارد؛ در بین نان های قزوین ، نان لواش تنوری که به صورت گرد و بزرگ طبخ می شود دارای کیفیت و طعم مطبوعی می باشد که موجب شهرت آن شده است . قاق یکی دیگر از نان های سنتی قزوین است که خشک و شیرین بوده و با چای سِرو می شود . از دیگر نان های سنتی قزوین می توان به شیرمال و زنجبیلی اشاره کرد ، که کم شیرین بوده و همراه با عصرانه و چای خورده می شود.9 شهریور ماه سالروز انتخاب قزوین به عنوان پایتخت از سوی شاه تهماسب صفوی است. با تصویب شورای شهر قزوین این روز از تقویم با عنوان روز قزوین انتخاب شدهاست. و همایش قزوین با حضور سفیرانی که در زمان صفوی در این شهر حضور داشتند برگزار میشود. در این روز بازدید از موزهها و اماکن سیاحتی رایگان بوده و نیز تورهای رایگان برای بازدید و گشت گزار در شهر از طرف شهرداری برگزار میشود. نمایشگاه خوشنویسی، جشنواره موسیقی، نمایشهای محلی، سینمای تابستانه و نمایشگاه صنایع دستی را می توان از شاخص ترین مراسمهای روز قزوین برشمرد.پنجاه بدر آیین سنتی و قدیمی مخصوص مردم این شهر است که به پاس بارش های بهاری ، پنجاهمین روز سال یا فصل بهار را در طبیعت سپری می کنند.از آیینها و جشنهای ایرانی و رایج درگستره جشن نوروز، نوروز خوانی، چهارشنبه سوری، سیزده بدر، جشن انار، جشن فندق، جشن تیرگان، پنجاه بدر، کوسه گلین، چمچه خاتون و... را نام برد. همچنین بازیهای «چوب جنگ»، «کشتی پهلو به پهلو» و «الک دولک» از بازیهای مرسوم گستره به شمار میروند.وبازی کله کله که یک بازی جایی در رودبار شهرستان میباشد ودر روز سیزده بدر بازی میکنند.از هنرهای سنتی و صنایع دستی این سرزمین میتوان در ابتدا به نقاشی و تذهیب، نقاشی پشت شیشه، نم نم دوزی، گلابتون دوزی، پن بافی (نوار بافی)، فرش بافی، گلیم بافی، جاجیم بافی، گیوه دوزی، آینه سازی، قفل سازی، و منبت کاری اشاره نمود. همچنین در موسیقی، این شهر نوابغی همچون ابوالحسن اقبال آذر، عارف قزوینی، قمرالملوک وزیری و را به دیار ایران زمین هدیه کردهاست. مکتب قزوین از مکاتب دیگر نگارگری جدا بوده و سبک و سیاق مختص خود را دارد، از ویژگیهای این مکتب میتوان به ترسیم اندام ظریف جوانان، درویشان و کشاورزان و نیز ترسیم چهرهها به صورت سه رخ اشاره کرد؛ به گونهای که ترسیم چهرهها به صورت تمام رخ ابداً در کار نقاشان سبک قزوین دیده نمیشود و نیز هیچ انسانی از پشت سر تصویر نشدهاست. سوژهها بیشتر از میان افراد عادی برگزیده شده و لباسهای فاخر در نگارگریها دیده نمیشود و جامه زنان و مردان چندان تفاوتی در نگارهها ندارد.از آثار فاخر این مکتب میتوان به معراج رسول (۹۶۵ ه. ق)، هفت اورنگ جامی و شاهنامه قوام ابن محمد شیرازی اشاره کرد. و نیز از جمله مشاهیر نگارگری در قزوین باید، استاد محمد قزوینی، صادق بیگ افشار، مولانا میرمصور، مولانا شیخ محمد، کاوس نقاش، عبدالحمید نقاش و رضا طالقانی ملقب به ضیع همایون را نام برد.شهر قزوین به علت داشتن سینمای تابستانه در گراند هتل و نیز داشتن مهمانخانه سلطنتی از اولین شهرهای ایران است که فیلم در آن اکران شده است. بر اساس گفته تاریخ شناسان نخستین بار در سال ۱۳۰۷ در قزوین فیلم به نمایش در آمده است بعد از آن هم به سال ۱۳۰۸ مقابل مهمانخانه بزرگ قزوین. در این سال همچنین در مهمانخانه هتل پارس (معروف سینما مایاک) فیلم به روی پرده میرفت. در مدرسه ارامنه نیز گاهی فیلم نشان داده میشد که این محل را سینما پاته ذکر کرده اند. در سال ۱۳۱۰ اولین سالن سینما در قزوین در کنار گراند هتل بنام سینما تابستانه ایران ساخته شده است.سابقه فعالیت اولین واحدهای صنعتی در قزوین به عصر صفوی باز میگردد؛ در دوره معاصر نیز با ساخته شدن اولین شهر صنعتی کشور (البرز) در سال ۱۳۴۶، قزوین جایگاه ویژهای در بخش صنعتی کشور پیدا کرد.در حال حاضر استان قزوین با دارا بودن ۸ شهرک صنعتی به نامهای البرز، لیا، کاسپین، آبیک، حیدریه، آراسنج، خرمدشت، حکیمیه، و دو شهرک در حال احداث به نامهای قزوین۲ و شال و نیز ۳ ناحیه صنعتی به نامهای نیکوییه، الموت و بویین زهرا، ضمن فعالیت بیش از ۸۰۰ شرکت صنعتی،این استان از قطبهای اقتصادی کشور محسوب میشود. استان قزوین از نظر توسعه یافتگی صنعتی رتبه دوم را در سطح كشور دارد،همچنین بر اساس داده های مرکز آمار از نظر تعداد واحدهای صنعتی فعال در جایگاه چهارم کشور قرار گرفته است.مجموعه دولتخانه صفوی در مرکز شهر قزوین با مساحتی بالغ بر ۶ هکتار واقع شده است، دولتخانه صفوی و یا باغ فرهنگی قزوین از ساختمان عالیقاپو در شمال خیابان سپه آغاز شده و در انتها به محوطه عمارت چهلستون اتصال مییابد و در طول مسیر خود با گذشتن از چندین حیاط و محوطه باز، امکان بازدید از آثار و بقایای بهجا مانده از دورههای مختلف (صفوی، افشاریه، زندیه و قاجاریه) همانند سردر عالیقاپو، باغ حیاط عالیقاپو، عمارت شهربانی، شترخان، گراند هتل قزوین، سینما گراندهتل ، پیغمبریه ، کاخ چهلستون قزوین و موزه قزوین را فراهم می کند . هم اکنون این مجموعه در حال بازسازی بر اساس شواهد تاریخی و باغستان های سنتی قزوین است .نقشه باغستان زمان شاه تهماسب (معروف به باغ سعادت )از روی ابیات شاعر برجسته همان عصر عبدی بیگ شیرازی تبیین شده است . قزوین به علت پایتختی در دوره صفویه و نیز حضور شاهزادگان و امیران در دوره های مختلف تاریخی دارای عمارت ها و کاخ های متعددی است. معروف ترین عمارت موجود در قزوین کاخ چهلستون می باشد که تنها کاخ بر جای مانده از کاخ های موجود زمان صفوی می باشد؛این کاخ در اصل اروشی خانه و محل پذیرایی از میهمانان پادشاه بوده است. از دیگر عمارت های موجود در قزوین باید به عمارت شهرداری اولین شهرداری ایران به سال ۱۳۰۶ اشاره کرد که توسط روس ها ساخته شده است .عمارت باغ سپهدا ، موزه کشاورزی کنونی ، عمارت سردار مفخم یا خانه فرهنگ امیر کبیر ، عمارت شهربانی و میمونقلعه که از کاخ های سلطنتی آل بویه است را می توان از شاخص ترین کاخ ها و عمارات موجود در قزوین دانست.شهر قزوین در گذشته هشت دروازه داشت که به نامهای دروازه رشت، دروازه باغشاه، دروازه درب کوشک، دروازه تبریز، دروازه تهران قدیم، دروازه شیخآباد، دروازه امامزاده حسین و دروازه خندقبار معروف بودند. امروزه از آن میان، تنها دو دروازه درب کوشک و تهران باقی ماندهاند.گرمابه های بسیاری در قزوین موجود است که از میان آن ها می توان حمام رضوی ،حمام قجر ،حمام دودر ،حمام سیدیان ،حمام میرزا کریم،حمام حاجی محمد رحیم( صفا )،حمام بلور ،حمام راه ری ،حمام داروغه ،حمام آخوند قزوین ،حمام پیر حصار،حمام بایندر کوچه ،حمام قوشه،حمام سعدیه،حمام حاج بیگلر و … را نام برد که همگی آن ها با معماری و تزیینات متفاوت و ارزشمند از نقاط دیدنی شهر قزوین محسوب می شوند .قزوین را باید به یك اعتبار،شهر آب انبارها بدانیم . ساخت و وقف بیش از یكصد بنای ویژه و پر هزینه برای انباشت و ذخیره آب در شهری كه از دیر باز به كم آبی شهره بوده – افزون بر هزاران واحد آب انبار خانگی – نشان از همت بلند مردم نیكو كار قزوین دارد . زمان آبگیری آنها – كه معمولا در چله زمستان صورت می گرفت – علاوه بر رعایت بهداشت در حد ممكن ، بهره برداران را از مصرف یخ در تابستان بی نیاز می كرد.[۱۰۴] آب انبار های بسیاری در قزوین موجود است که از میان آن ها می توان به آب انبار حکیم،آب انبار زنانه بازار،آب انبار سردار کوچک،آب انبار سردار بزرگ،آب انبار حاج کاظم ،آب انبار مسجد جامع (خیابان)،آب انبار ملاوردی خان ، آب انبار آقا ، آب انبار حکیم ، آب انبار شیشه گر ، آب انبار پنجه علی ، آب انبار حاج کریم ، آب انبار حاجی بابا ، آب انبار زرگره کوچه و ... اشاره کرد.کاروانسرای سعدالسلطنه با مساحت ۲۶ هزار متر مربع از کامل ترین و وسیع ترین سرا های سنتی ایران محسوب می شود. این بنای تاریخی در مجموعه بازار تاریخی قزوین قرار گرفته است و در دوره ناصر الدین شاه قاجار و به دستور باقر خان سعدالسلطنه ( سعدیه ) بنا شده است . در کتیبه این بنا ذکر شده "خدایگان کرم سعدالسلطنه عادل، بنا نهاد به قزوین سرای سعدیه " . این کاروان سرا به صورت چهار ضلعی ساخته شده و چهار ایوان در چهار ضلع حیاط دار آن که طاق نمای ایوان ها دارای آجرکاری و سقف داخلی ایوان ها دارای تزیین و مقرنس کاری است. این کاروان سرا یاد آور رونق نسبی تجارت بخش خصوصی ایران در عهد قاجاریه با اروپا از طریق روسیه می باشد؛ و با توجه به وسعت این کاروانسرا یکی از مهم ترین مراکز تجاری در زمان قاجار و محل تبادل کالا های تجار در داخل کشور بوده است . ورودی اصلی کاروانسرای سعدالسلطنه در خیابان امام خمینی(ره) قزوین دارای هشتی زیبایی در ورودی بنا بوده،که خیابان را به حیاط اصلی مجموعه متصل می کند . این مجموعه ارزشمند در ردیف ۳۸ بنا های منتخب میراث فرهنگی کشور جای گرفته است. مهم ترین و با ارزش ترین بخش های این کاروانسرا عبارتند از : سرای نگارالسلطنه،سرای سعدیه، چهارسوق بزرگ و کوچک ، حیاط قهرمانی ،راسته وزیر ، سرای بهشتی و شتر خان . متن اصلی مقاله از هفته نامه هتلداری و صنایع وابسته اخذ شده است.شهر قزوین از دیرباز میزبان قدوم پاک امامزادگان بسیاری بوده است ، که مزارشان امروزه زیارتگاه شیعیان است . گفته شده که امامزاده شاهزاده حسین(ع) فرزند دو ساله امام رضا(ع)بود که در سفر ایشان از مرو حین عبور از قزوین، در این شهر درگذشت و در همانجا به خاک سپرده شد. در زمان صفوی زینب بیگم دختر شاه تهماسب صفوی بنای باشکوهی برای شاهزاده حسین ساخت که تا امروز پا بر جاست. سلسله صفوی علاوه بر ساخت بنا بر مزار قدیمی شاهزاده حسین ، مزار آمنه خاتون، حلیمه خاتون و نیز بقعه پیغمبریه معروف به چهار انبیاء، مزار چهار تن از پیامبران به نام های سلام ، سلوم ، سلوهی و القیا را ساخت که تا به امروز نیز زیارتگاه عموم مردم است . از دیگر امام زاده های قزوین می توان به امامزاده اباذر،امامزاده اسماعیل،امامزاده علی قزوین ، امامزاده سلطان سید محمد و امامزاده باراجین اشاره کرد .ایالات سلانگور مالزی یکی از خواهرخواندههای قزوین.قزوین با توجه جاذبه های تاریخی و طبیعی ، منابع طبیعی و توانایی بالقوه تولیدی با توجه به شرکت های صنعتی موجود، با شهر های زیر دارای پیوند خواهر خواندگی است.