02 تير 1394
شاه عباس برای رفاه حال لشگریان خود که غالباً در سفر احتیاج به نان و خورش موقت و فوری داشتند و لازم بود به هر شهری میرسند نانواهایی باشند که بتوانند به قدر مصرف سربازان نان تهیه نمایند و غذایی باشد که خورش نان قرار دهند، درصدد چاره برآمد و حل این مشکل را از "شیخ بهایی" که از اجلّه علما و دانشمندان ایران بود خواست. شیخ بهایی نیزبا تفکر و تعمق تنور سنگکی را ابداع نمود." این اختراع به قدری با دقت و هوشیاری طراحی و عملی شده که پس از گذشت چند صد سال هنوز به همان صورت اولیه پخته می شود و نانی که از تنور سنگکی بدست میآید، محبوب ترین نان ایرانی است. این است که شیخ بهایی از علما و دانشمندان قرن دهم هجری را باید مخترع نان سنگک و شکل تنور آن دانست. البته برخی نقل ها نیز قدمت نان سنگک را قبل از ورود اسلام به ایران و در زمان پادشاهان ساسانی می دانند. سنگک نوعی نان است که روی سنگریزههای داغ در تنور میپزند. سنگک یعنی سنگ ریزه از سنگ+ ک (ک تصغیر) سنگ کوچک. سنگک نانی است که هم اکنون فقط در ایران رایج است اما قبلا در جمهوری آذربایجان نیز رواج داشته است .بنابراین میتوان آن را نان ملی ایران نامید. نان سنگک در قدیم نان طبقه اشراف و یا نظامیان بوده است و سنگکیها نانواییهای فصلی بودهاند بیشتر در زمستان و ماه رمضان پخت می کردهاند و از نظر گستردگی هیچگاه به اندازه نان تنوری و نان تافتون (تفتو) همه جا و فراگیر در همه ایران نبوده است. در قدیم نان خشکی تنوری پر دوام ترین نان ایران بوده است و حتی تا چند ماه سالم و خوشمزه باقی می مانده است. نان لواش نیز یک نوع نان نازک تنوری است که بیشتر عشایر آن را روی تابه فلزی و بر روی آتش درست میکنند ساده ترین نان نان کماج بوده که تکهای خمیر را داخل آتش کرسی و یا خاکستر آتش قرار میدادند. یکی از نخستین کتابها درباره نان سنگک، کتاب «مجموعه معارف و فرهنگ نانوایی سنگکی و نان سنگک» در سال ۱۳۵۶ نوشتهٔ سید داوود روغنی (شاطر داوود) یکی از شاطرهای معروف شهر ری است. شاطر داوود معتقد است هیچ اطلاع دقیقی از محل و پیدایش نان سنگک وجود ندارد. اما به گفتهٔ وی قدیمیترین نوشتهای که در آن از نان سنگک نام میبرد (برهان قاطع) است که در سال ۱۰۶۲ ه. ق نوشته شده است. در آن کتاب دربارهٔ معنی واژهٔ سنگک آمده است: «نوعی از نان هست که روی سنگ ریزههای گرم بپزند.» به نوشتهٔ شاطر داود در تعریف این نان، «نان سنگک که از نظر مزه، طعم و همچنین هضم آسان و سلامت، بهترین نان ایران و شاید هم دنیا باشد، از آرد مرغوب و سالم و آب خالص و نمک به دست میآید و خمیر ترش هم که در خمیر آن به عنوان مایه خمیر (مخمر) به کار میرود از همان آرد و آب و نمک درست میشود. در پخت نان سنگک به غیر از مادهٔ فوق، جوش شیرین و یا هر مادهٔ دیگری نمیتوان به کار برد و به جز آرد گندم مرغوب و سالم، هیچ آرد دیگری حتی آرد جو یا سایر حبوب را نمیتوان برای پختن نان سنگک استفاده کرد. نان سنگک از آرد سبوس دار کامل تهیه میشود. نان سنگک بصورت کاملا تازه و یا بصورت کاملا خشک شده خوشمزه است اما اگر در سفره باقی بماند بد طعم میشود و برای تازه ماندن میشود ان را فریز نمود و سپس با ماکروفر ان را گرم نمود بدون اینکه طعم آن عوض گردد از نان سنگگ جهت خوردن دیزی و کله پاچه استفاده میشود . سنگک یکی از انواع نان سنتی است که میتوان از دانه هایی مثل کنجد،سیاهدانه و یا مخلوطی از هردو برای خوش طعم کردنش به روی آن پاشید. در گذشته برای این کار از خشخاش استفاده میشد که امروزه منع مصرف دارد.همچنین از سنگک به عنوان نان سفره عقد نیز استفاده میشود که به صورت بزرگ پخته میشود و روی آن را با عسل و کنجد تزئین میکنند. امروزه نان سنگک با دستگاه خمیر گرفته میشود. پیشتر کار هیزمی بود و خمیر را در تشتک میگرفتند. چند بار نان سنگک ماشینی تولید شد ولی با استقبال روبهرو نشده است.